Νευρωνική
δαγκεροτυπία
Όπως η εφεύρεση της τυπογραφικής μηχανής, της φωτογραφίας και των υπολογιστών, έτσι και η εφεύρεση της ΤΝ αλλάζει και θα συνεχίσει να αλλάζει τις τέχνες και τις αντιλήψεις μας για τον κόσμο με ένα τρόπο που δεν θα έχει ξανασυμβεί από τεχνολογία. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τις ακριβείς αλλαγές που θα συντελεστούν, όπως ο Louis Daguerre όταν εφηύρε την τεχνική της δαγκεροτυπίας δεν θα μπορούσε να προβλέψει το Instagram ή οι αδελφοί Lumière την κάμερα στα κινητά τηλέφωνα.
Σε αυτό το άρθρο θα ασχοληθούμε με τις ομοιότητες και διαφορές της εφεύρεσης της ΤΝ με εκείνη της φωτογραφίας. Ο λόγος είναι ότι θεωρούμε ότι η φωτογραφία λειτουργεί ως αρχέτυπο της αλληλεπίδρασης ανθρώπου – μηχανής στις τέχνες, καθώς έχουμε πολλές ιστορικές αναφορές, είμαστε δε και μάρτυρες των συνεπειών αυτών των αλλαγών. Οι διαφορές άλλωστε μεταξύ ΤΝ και φωτογραφίας μπορούν να μας φωτίσουν κάποιους δρόμους για την καλύτερη κατανόηση της ΤΝ και των επιδράσεών της.

Τεχνητή Νοημοσύνη
και φωτογραφία

Η φωτογραφία θεωρήθηκε σαν απειλή για την ζωγραφική, ακόμα και σαν βλασφημία, και διένυσε πολύ μεγάλη απόσταση καθώς χρειάστηκε περίπου έναν αιώνα και την σύμπραξη ζωγράφων με φωτογράφους για να θεωρηθεί τέχνη. Κατάφερε να εκδημοκρατίσει τις δυνατότητες για στιγμιαία πορτρέτα και αντικειμενική σύλληψη του αισθητού κόσμου. Έδωσε έμπνευση τελικά στους καλλιτέχνες, με αποτύπωση καρέ που ήταν αδύνατα πριν, εκκινώντας την επαυξημένη πραγματικότητα, και απελευθέρωσε τους ζωγράφους από τον ρεαλισμό δίνοντας ώθηση για εξερεύνηση νέων δρόμων στην τέχνη τους. Σίγουρα οδήγησε μέρος ζωγράφων είτε σε ανεργία είτε σε αλλαγή κλάδου, δημιούργησε από την άλλη τις συνθήκες για νέα επαγγέλματα. Από την ανάλυση του Walter Benjamin “Το έργο τέχνης στην εποχή της τεχνικής αναπαραγωγιμότητάς του”, παίρνουμε την πιο εκρηκτική, κατά την γνώμη μας, επίδραση της τεχνολογίας στην τέχνη, που είναι σε μέτα-επίπεδο, και αφορά την δυνατότητα αντιγραφής· αυτή την ριζωμένη στην ουσία της ζωής διαδικασία, που αποτελεί και βασική ιδιότητα της πληροφορίας. Ο Benjamin ισχυρίζεται πως η μηχανική αντιγραφή των τεχνών κατέστρεψε παντελώς την έννοια του πρωτοτύπου, το οποίο με την σειρά του συνδέεται με την έννοια της παράδοσης και της λατρείας στις τέχνες. Η αίγλη, όπως αναφέρει, εξανεμίζεται και η τέχνη αντί για την τελετουργία θεμελιώνεται στην πολιτική. Οπότε μένει η τέχνη με την εκθετική της μόνο απόχρωση.
Καταρχάς, εμφανίζονται δύο σημαντικά χαρακτηριστικά εδώ. Το πρώτο έχει να κάνει με την γνώση. Σε πολύ γενικές σχηματικές γραμμές, κατά την εφαρμογή μιας οποιασδήποτε νέας γνώσης προκαλείται άγχος και δυσπιστία, οι λύσεις της έχουν συνήθως μεγαλύτερη απεύθυνση και μετά από επιτυχημένη εφαρμογή, απελευθερώνονται δεσμευμένοι πόροι οι οποίοι ασχολούνται με το επόμενο πιο επιτακτικό πρόβλημα. Κάποτε ο μισός ανθρώπινος πληθυσμός εργαζόταν για την παραγωγή ψωμιού, σήμερα κάτω από το 2% μιας πολύ προηγμένης οικονομίας ασχολείται συνολικά με την γεωργία [1]. Η τέχνη δεν αποτελεί εξαίρεση. Το δεύτερο έχει να κάνει με την ιδιότητα της πληροφορίας να αντιγράφεται. Και εδώ δεν εξαιρούνται οι καλλιτεχνικές δημιουργίες. Σαν ένωση των δύο, προκύπτει ότι η τεχνολογία ως εφαρμοσμένη γνώση, έχει δεδομένο αποτέλεσμα την αύξηση της ταχύτητας, κάτι το οποίο με την σειρά του καταλήγει σε αυξημένη ταχύτητα παραγωγής αντιγράφων. Οι ομοιότητες της ΤΝ με την φωτογραφία βρίσκονται ανάμεσα στις γραμμές των δύο παραπάνω χαρακτηριστικών.
Οι διαφορές τους όμως έχουν ποιοτικά χαρακτηριστικά. Καταρχάς, η ΤΝ έχει πολύ μεγαλύτερη κλίμακα εφαρμογής. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι στις μέρες μας βρίσκεται παντού Συγκεκριμένα στις τέχνες, επίσης μπορεί να εφαρμοστεί παντού. Πριν λίγα χρόνια θεωρούνταν απειλή για τις χειρωνακτικές εργασίες. Τώρα θεωρείται απειλή και για τις καλλιτεχνικές ή νοητικές εργασίες. Ο φόβος δεν είναι μόνο για την απάλειψη θέσεων εργασίας που ακόμα και σε αυτό τον τομέα η κλίμακα της ΤΝ είναι τεράστια. Η πρόβλεψη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου κάνει λόγο ότι θα επηρεαστεί το 40% των εργασιών παγκοσμίως[2]. Φτάνει και στον φόβο του αφανισμού του ανθρώπινου είδους. Άλλωστε, σε έρευνα του παγκόσμιου οικονομικού φόρουμ που δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο του 2024, η άνοδος της ΤΝ και η κακή χρήση της μέσω της παραπληροφόρησης είναι ανάμεσα στους πιο σημαντικούς κινδύνους για τα επόμενα δύο χρόνια [3]. Ποτέ δεν υπήρξε συζήτηση για τα πνευματικά δικαιώματα της φωτογραφικής μηχανής. Είναι όμως κάτι που συζητιέται πολύ έντονα για τα παραγόμενα της ΤΝ. Εκτός από την διαφορετική κλίμακα στις εφαρμογές και τις συζητήσεις περί ιδιοκτησίας, την δυνατότητα αλληλεπίδρασης και την ευχέρεια μάθησης, η ΤΝ φαίνεται σαν να ορίζει, με Πλατωνικούς όρους, την μίμηση σε τέταρτο επίπεδο μιας και μιμείται την ανθρώπινη τέχνη, η οποία μιμείται τον αισθητό κόσμο, ο οποίος μιμείται τον κόσμο των Ιδεών. Η ΤΝ αυτή την στιγμή πιέζει τα όρια της ανθρωποκεντρικής αντίληψης τόσο στην νοημοσύνη όσο και στην δημιουργικότητα. Ιδιαίτερα η καλλιτεχνική δημιουργικότητα χτυπάει στον πυρήνα και την πεμπτουσία του ανθρώπινου είδους. Στο κομμάτι δε της αντιγραφής συνεχίζεται αυτό που αναφέρει ο Benjamin, με την ουσιαστική διαφορά ότι η ΤΝ ξεκινάει κατευθείαν από αντίγραφο, δεν μεσολαβεί κάποια αισθητή αντικειμενικότητα. Το αντίγραφο είναι και το πρωτότυπο ταυτόχρονα. Και προφανώς με πολύ μεγαλύτερες ταχύτητες αντιγραφής, αναπαραγωγής και διάσπασης (όπου με τον όρο διάσπαση αναφερόμαστε στην ανάλυση του Benjamin). Στην ΤΝ η κατασκευή του αντικειμένου τέχνης είναι προαιρετική καθιστώντας τη παιδί της conceptual art. Τέλος, εκεί που ο Benjamin παρατηρούσε ότι η φωτογραφία ελευθέρωνε το χέρι από την κοπιαστική εργασία και άφηνε το μάτι να περιπλανηθεί στον φακό, η ΤΝ ελευθερώνει και το χέρι και το μάτι και αφήνει τον εγκέφαλο να περιπλανηθεί ανάμεσα στα prompts.

[Με επίγνωση των αδιεξόδων τα οποία συνάντησαν οι Λουδίτες καταστρέφοντας τις μηχανές στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, δεν έχει νόημα να επιστρέψουμε σε ένα τέτοιο εγχείρημα. Οι σύγχρονες μηχανές που έχουν πλέον άυλη μορφή και ελάχιστες βάσεις φυσικής μορφής που και αυτές βρίσκονται στο απυρόβλητο οποιασδήποτε από τα κάτω επιβουλής, έχουν θέσει επί τάπητος το ζήτημα της δυνατότητας χρήσης τους για ανατρεπτικούς σκοπούς. Εξάλλου, από τη στιγμή που η κυριαρχία έχει κατοχυρώσει στις σύγχρονες μηχανές εξουσιαστικούς κώδικες και συνάμα τεράστια δυνατότητα άντλησης υπεραξίας, είναι δεδομένο ότι αυτές οι μηχανές θα είναι αδιαπραγμάτευτα οι τεχνολογικές της αιχμές. Η Τεχνητή Νοημοσύνη, αποτελώντας τον εγκέφαλο αυτών των μηχανών τίθεται αργά και σταθερά στην υπηρεσία της μαζικής κατανάλωσης, ενώ αίρονται το ένα μετά το άλλο τα εμπόδια ηθικής, συνήθως, μορφής επιβάλλοντας ταυτόχρονα μια αναδιάρθρωση στην παραγωγική διαδικασία.
Το πεδίο της ΤΝ είναι σχεδόν καινούργιο για τη μαζική κατανάλωση και εντελώς καινούργιο έτσι ώστε να ενταχθεί στην υπηρεσία ενός επαναστατικού σχεδίου για την ανατροπή της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης. Στο βαθμό που απαιτείται η σύμπραξη με την ανθρώπινη νοημοσύνη ως «σκανδάλη» που ενεργοποιεί την ΤΝ, η δυνατότητα εκτροπής των σύγχρονων μηχανών μπορεί πάντα να γίνεται πραγματικότητα. Τις προϋποθέσεις μπορούμε να τις εξετάζουμε σε παραλληλία με τα κυριαρχικά δεδομένα.]